Τα πρώτα βήματα στην κοινοτική ψυχιατρική έγιναν στην Ελλάδα την δεκαετία του 50 από το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής, που τότε είχε την μορφή ΜΚΥΟ, όταν τέθηκαν για πρώτη φορά ζητήματα για αποασυλοποίηση και παροχή υπηρεσιών στην κοινότητα με ενεργό ρόλο των Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου. Η συνέχεια ήρθε σχεδόν 30 χρόνια μετά με το ξεκίνημα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην χώρα, και την έναρξη δημιουργίας δομών και υπηρεσιών στην κοινότητα από διάφορα ΝΠΙΔ.
Εικοσιπέντε χρόνια ενεργούς και επίπονης προσπάθειας για παροχή ποιοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας μέσα στην κοινότητα, εικοσιπέντε χρόνια διεκδίκησης για την αναγνώριση των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών, εικοσιπέντε χρόνια μάχης ενάντια στο στίγμα της ψυχικής ασθένειας, εικοσιπέντε χρόνια δράσης ενάντια στο Αδύνατο.
Γιατί πολλοί θεωρούσαν αδύνατο το κλείσιμο των ψυχιατρείων και το να ζούμε μαζί με τους ψυχικά ασθενείς στην ίδια γειτονιά, στην ίδια κοινωνία. Θεωρούσαν αδύνατο το ότι θα αναγνωρίζονταν τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών. Θεωρούσαν αδύνατο ότι ένα κράτος, με το Εθνικό Σύστημα Υγείας να υπολειτουργεί, θα δημιουργούσε υπηρεσίες κοινωνικής ψυχιατρικής και στεγαστικές δομές και ότι τα άσυλα θα έκλειναν το ένα μετά το άλλο. Θεωρούσαν αδύνατο ότι θα πετυχαίναμε πλήρως τον εθνικό στόχο της ανατροπής της φρικτής πραγματικότητας της Λέρου.
Και όμως τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου μαζί με τα στελέχη τους, τα στελέχη της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και εκατοντάδες γιατρούς και στελέχη των Δημόσιων Ψυχιατρείων αποδείξανε ότι και το αδύνατο είναι δυνατό, σύμφωνα και με την χαρακτηριστική φράση του F. Basaglia, όταν υπάρξει πολιτική βούληση, αλλαγή στάσης και φιλοσοφίας, σωστή στρατηγική και συνεργασία όλων των διαθέσιμων δυνάμεων, στην βάση προκαθορισμένων αρχών και στόχων αλλά και σταθερών πόρων.
Τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου ήταν οι πρώτοι σύμμαχοι της Ελληνικής Κυβέρνησης το 1990, όταν υπό το βάρος της διεθνούς κατακραυγής υλοποιήθηκε η έξοδος των πρώτων ψυχικά ασθενών από την Λέρο.
Μια έξοδος που μετά από προετοιμασία 5 ετών με την ενεργό συμμετοχή εθελοντών από την Ιταλία, την Αγγλία και το Βέλγιο, την συνδρομή των εμπειρογνωμόνων της τότε ΕΟΚ, την ενεργό δράση των Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου αλλά και την νέα φιλοσοφία και κουλτούρα των νέων ψυχιάτρων έκανε δυνατό κάτι που πολλοί θεωρούσαν αδύνατο: την πραγματική ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και την κοινωνική επανένταξη των χρόνιων ψυχικά ασθενών της Λέρου και τον μετασχηματισμό του ασύλου από κολαστήριο ψυχών σε θεραπευτήριο.
Η έξοδος των πρώτων ψυχικά ασθενών από το Άσυλο της Λέρου και η εγκατάσταση τους σε στεγαστικές μονάδες μέσα στην κοινότητα, σηματοδότησε μια νέα πολιτική δημόσιας ψυχικής υγείας η οποία επικροτήθηκε τόσο σε επιστημονικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Οι πρώην έγκλειστοι ψυχικά ασθενείς εγκαταστάθηκαν σε πολυδύναμες αποκαταστασιακές μονάδες, κυρίως των Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου, μέσα στην κοινότητα, πολλές φορές κοντά στον τόπο καταγωγής τους, σε μονάδες που παρείχαν θεραπευτικές υπηρεσίες, αποκαταστασιακές δράσεις και ποιότητα ζωής αντίστοιχη με αυτή που παρέχεται τους υπόλοιπους πολίτες.
Σε μονάδες που στόχευαν όχι μόνο στην στέγαση και την θεραπεία αλλά και στην επανένταξη στην καθημερινή κοινωνική ζωή, στην επανασύνδεση με την οικογένεια και στον αποστιγματισμό, στην έξοδο δηλαδή από το περιθώριο και τον αποκλεισμό, κάτι που ίσως είναι πιο δύσκολο αλλά και πιο σημαντικό από την έξοδο από το ψυχιατρείο. Οι θεραπευτικές ομάδες των μονάδων ακολουθώντας πάντα τις αρχές της κοινοτικής ψυχιατρικής αναζητούσαν συνεχώς νέες συνδέσεις και καθιστούσαν την μονάδα κοινωνικό κεφάλαιο της τοπικής κοινότητας. Κάτι που σήμερα έχει θεωρηθεί «ακριβό» και γι’ αυτό κατηγορούμεθα.
Με την εμπειρία αυτού του δύσκολου εγχειρήματος, την απόκτηση της αναγκαίας τεχνογνωσίας και με την υποστήριξη του κανονισμού 815 και του προγράμματος Ψυχαργώς, τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου συνέχισαν να αναπτύσσουν σειρά από δομές και δράσεις στην βάση των αρχών της κοινωνικής ψυχιατρικής, αποδίδοντας στους ψυχικά ασθενείς όλα τα δικαιώματα που τα άσυλα τους είχαν στερήσει, μέσα στην κοινότητα και πολλές φορές μαζί με την οικογένεια τους. Σε ένα διαφορετικό πλαίσιο αρχών που βάζει το δικαίωμα για ποιότητα ζωής, την ισοτιμία και την κοινωνική επανένταξη των ψυχικά ασθενών σε πρώτη προτεραιότητα σε κάθε δράση και λειτουργία.
Αναπτύσσοντας ποιοτικές υπηρεσίες και με καταρτισμένο και ικανό ανθρώπινο δυναμικό τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου συνέβαλαν στην επιτυχή υλοποίηση των δράσεων του 815 και του Ψυχαργώς, αποσπώντας θετικές και επαινετικές πολλές φορές αξιολογήσεις από διεθνώς αναγνωρισμένους αξιολογητές όπως οι John Hederson, ο Bob Grove και άλλοι από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και από το ίδιο το Ελληνικό Κράτος μέσα από τις εκθέσεις των επιθεωρητών Δημόσιας Υγείας.
Τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου δημιούργησαν έτσι ένα τεράστιο εθνικό δημόσιο κοινωνικό κεφάλαιο στην χώρα μας που επεκτείνεται καθημερινά και το οποίο αποτελείται από:
- πάνω από 2500 καταρτισμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας
- πάνω από 40 μονάδες Ψυχικής Υγείας μέσα στην κοινότητα (κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες, μονάδες Alzheimer, μονάδες αυτισμού, μονάδες για Ογκολογικούς Ασθενείς) που παρέχουν καθημερινά υπηρεσίες σε τουλάχιστον 10000 ασθενείς.
- πάνω από 120 στεγαστικές δομές (Οικοτροφεία, Ξενώνες, προστατευμένα διαμερίσματα) που φιλοξενούν πάνω από 1500 ψυχικά ασθενείς
Ένα εθνικό δημόσιο κοινωνικό κεφάλαιο που καθημερινά καταπολεμά το στίγμα και συμβάλλει, μαζί με τα στελέχη των δημόσιων ψυχιατρείων και των υπόλοιπων μονάδων ψυχικής υγείας, στην αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην χώρα, κοντά στον πολίτη που έχει ανάγκη και μαζί με το κράτος, όποτε πρέπει να αντιμετωπιστεί κάποια έκτακτη ανάγκη, όπως για παράδειγμα στον σεισμό του 1999, που καταστράφηκε το Δαφνί και έπρεπε άμεσα να απόσυμφορηθεί το Δρομοκαϊτειο ώστε να μπορέσει να δεχτεί τα έκτακτα περιστατικά.
Τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου δεν είναι μόνο αρωγοί των πολιτικών του κράτους, είναι και πρωτοστάτες για τον αποστιγματισμό και διεκδικητές για ένα καλύτερο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας, που θα προσφέρει ποιότητα ζωής, θα αναγνωρίζει δικαιώματα όχι μόνο στην ποιοτική διαβίωση αλλά και στην κοινωνική επανένταξη, θέτοντας ζητήματα για την επαγγελματική αποκατάσταση, τη συλλογική εκπροσώπηση, για νέες αποτελεσματικότερες πρακτικές, προωθώντας παράλληλα την κοινωνική αλληλεγγύη και τον εθελοντισμό. Τα Νομικά Πρόσωπα ιδιωτικού Δικαίου, σχεδιάζουν και προτείνουν καθημερινά νέες δράσεις και νέες υπηρεσίες βελτιώνοντας την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Έτσι τα Νομικά Πρόσωπα ιδιωτικού Δικαίου αποτελούν ενεργό και δυναμικό κομμάτι της Δημόσιας Ψυχικής Υγείας, κάτι που συμβαδίζει με τις οδηγίες της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, η οποία ορίζει τις ΜΥΚΟ ως συστατικό μέρος της Δημόσιας Ψυχικής Υγείας, που αποδεδειγμένα είναι αποτελεσματικότερα τόσο σε θεραπευτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, όπως αναγνωρίζει και η Ε.Ε. στο GREEN PAPER για την Ψυχική Υγείας.
Δυστυχώς όμως τον τελευταίο καιρό όλο αυτό το έργο έχει γίνει αντικείμενο μιας προσέγγισης που εμμένει σε οικονομικούς και τεχνικούς όρους χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους επιστημονικούς και κοινωνικούς και η οποία ακολουθείται από αμφισβήτηση του ρόλου και της αποτελεσματικότητας της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης και του έργου των Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου, με παράλληλη αναίρεση βασικών αρχών και δεσμεύσεων του κράτους για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, καθώς και διάφορες αντιφατικές προσεγγίσεις.
Με προσεγγίσεις που στο εσωτερικό της χώρας θεωρούν αναποτελεσματικές και ακριβές τις δομές ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης ενώ ταυτόχρονα τις εκθειάζουν στην Ε.Ε και ζητούν τον πολλαπλασιασμό τους, με το ίδιο ακριβώς οικονομικό και λειτουργικό πλαίσιο.
Πίσω από τα προβλήματα χρηματοδότησης και την αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας και της αναγκαιότητας των υπηρεσιών που παρέχουν οι δομές μας, πρέπει να διαγνώσουμε μια ουσιαστική υποβάθμιση του κράτους πρόνοιας στην χώρα μας και βλέπουμε μια σύγκρουση των δικαιωμάτων των πολιτών για φροντίδα με την νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική. Ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης που μετατρέπει τα ζητήματα δημόσιας πολιτικής σε ζήτημα κοινωνικής αλληλεγγύης και κοινωνικής αντίληψης.
Αυτή η παρατεταμένη οικονομική και λειτουργική κρίση στον χώρο της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης διαμορφώνει ένα περιβάλλον οπισθοδρόμησης και απώλειας πολλών κεκτημένων στο πλαίσιο της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, θέτει σε αμφισβήτηση το δικαίωμα των ασθενών σε ισότιμη αντιμετώπιση και σε ποιότητα ζωής, αναιρεί επομένως την υποχρέωση του κοινωνικού κράτους για παροχή ποιοτικής φροντίδας στους έχοντες την ανάγκη του και μειώνει το επίπεδο του πολιτισμού μας. Θέτει ένα πολιτικό ζήτημα, αφού η ψυχιατρική μεταρρύθμιση πάνω από όλα είναι πολιτική πράξη δημοκρατίας και αλληλεγγύης.
Το Υπουργείο όμως αντί να αντιμετωπίζει ουσιαστικά την κρίση και να επιλύει τα προβλήματα, επικαλείται διάφορους δυνητικούς τρόπους για επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε χωρίς να δίνει καμία άμεσα εφαρμόσιμη απάντηση στο πως θα χρηματοδοτηθούν οι φορείς μας για το 2007 αλλά και χωρίς να δίνει σαφείς απαντήσεις και μακροπρόθεσμες λύσεις στα θεσμικά, και διαχειριστικά προβλήματα. Συνεχίζουν να απαντούν στα προβλήματα χρηματοδότησης με προτάσεις επίλυσης τους μέσα από λογικές μετακύλισης των υποχρεώσεων και του κόστους, στους φορείς κοινωνικής ασφάλισης, σε χορηγούς και ακόμη χειρότερα στις οικογένειες και τους προσωπικούς πόρους των ίδιων των ασθενών, ξεχνώντας ότι οι μονάδες αυτές υλοποιούν την εθνική πολιτική για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση μέσω του Προγράμματος Ψυχαργώς, σύμφωνα με τις σχετικές υπουργικές αποφάσεις, την δέσμευση της χώρας στην Ε.Ε. και τον νόμο 2716 του 1999.
Στο πλαίσιο αυτό θέλουμε και σήμερα να δηλώσουμε μαζί με τους εργαζομένους μας και όλους εσάς την απαίτηση μας για:
Α. Την απρόσκοπτη συνέχιση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας με την καλύτερη δυνατή διασφάλιση των δικαιωμάτων των ωφελουμένων και των εργαζομένων των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας, καθώς και τη γενικότερη ολοκλήρωση του σχεδίου αποασυλοποίησης με την παράλληλη ολοκλήρωση του Δικτύου Υπηρεσιών στην κοινότητα και την τομεοποίηση τους.
Β. Την άμεση επίλυση των θεσμικών – επιστημονικών – διαχειριστικών προβλημάτων των Μονάδων με την εξασφάλιση έναρξης επίσημου διαλόγου, με δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα, μεταξύ ΥΥΚΑ και των φορέων μας.
Γ. Την σταθερή και επαρκή χρηματοδότηση των μονάδων για την εξασφάλιση της εύρυθμης και ποιοτικής λειτουργίας των Μονάδων, με επίσημη και έγγραφη δέσμευση του ΥΥΚΑ.
Δ. Την άμεση εφαρμογή συστήματος διασφάλισης της ποιότητας και αξιολόγησης των μονάδων και του επιστημονικού και κοινωνικού έργου των φορέων με ποιοτικά και κοινωνικά κριτήρια αλλά και διαχειριστικό έλεγχο ώστε να πάψουν οι ανυπόστατες και ατεκμηρίωτες κατηγορίες περί κακοδιαχείρισης και αναποτελεσματικότητάς τους.
Δηλώνουμε δε με κάθε τρόπο ότι σε καμία περίπτωση δεν θα αφήσουμε την ψυχιατρική μεταρρύθμιση να οπισθοδρομήσει και να γυρίσει έστω και ένας ψυχικά ασθενής από τις μονάδες μας σε άσυλο. Μαζί με τους γιατρούς και τα στελέχη των Δημόσιων Ψυχιατρείων και των άλλων μονάδων ψυχικής υγείας θα συνεχίζουμε να παλεύουμε για την ολοκλήρωση της αποασυλοποίησης, την δημιουργία Δικτύου υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα, τον αποστιγματισμό της ψυχικής ασθένειας και την κοινωνική επανένταξη των ψυχικά ασθενών και την καλύτερη ποιότητα ζωής τους με παράλληλη αναγνώριση όλων των δικαιωμάτων τους.
