Ενημέρωση για την εξέλιξη της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης και του προγράμματος Ψυχαργώς.

Αθήνα, 13 Ιανουαρίου 2010



Προς: κα. Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου
Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης
Κοιν: κα. Φώφη Γεννηματά, Υφυπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης
κ. Νικόλαο Πολύζο, Γενικό Γραμματέα Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης
κ. Πέτρο Γιαννουλάτο, Διευθυντή Δ/νσης Ψυχικής Υγείας Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης



Θέμα: Ενημέρωση για την εξέλιξη της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης και του προγράμματος Ψυχαργώς.

Αξιότιμη κύρια Υπουργέ,
κρίνουμε αναγκαίο να σας ενημερώσουμε για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ένα μεγάλο κομμάτι της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας, από την ασυνέπεια της προηγούμενης πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου στην εκπλήρωση των ανειλημμένων υποχρεώσεών του, καθώς και για τα προβλήματα που παραμένουν άλυτα, αφού μέχρι σήμερα δεν έχουν πραγματοποιηθεί οι αναγκαίες ενέργειες.

Το Δίκτυο Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας «ΑΡΓΩΣ» είναι αναγνωρισμένο κατά το Νόμο ως Ένωση Νομικών Προσώπων και έχει ως μέλη 36 Μη Κυβερνητικές και μη Κερδοσκοπικών Οργανώσεις (Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου) που αναπτύσσουν με ευθύνη τους και ανάθεση και χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης 160 μονάδες ψυχικής υγείας, δηλαδή την πλειοψηφία των δομών που έχουν δημιουργηθεί από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στην Ελλάδα στο πλαίσιο του Ψυχαργώς και του κανονισμού 815/84. Απασχολούν εκπαιδευμένο προσωπικό διάφορων κλάδων και έμπειρο επιστημονικό προσωπικό που αριθμεί περίπου σε 2500 άτομα, φιλοξενούν περίπου 1500 ασθενείς και παρέχουν υπηρεσίες ημερησίως σε 5000 άτομα στην κοινότητα.
Κυρία Υπουργέ, όπως γνωρίζετε, την τελευταία τετραετία η ψυχιατρική μεταρρύθμιση κλονίσθηκε και υποβαθμίσθηκε εξαιτίας της έλλειψης στρατηγικής, των αναιτιολόγητων περικοπών των δαπανών, της συνεχούς άρρυθμης υποχρηματοδότησης από μέρους του Υπουργείου Υγείας και της συνεχούς διαπόμπευσης του έργου των φορέων με ατεκμηρίωτες κατηγορίες περί κακοδιαχείρισης, κάτι που δυστυχώς συνεχίζεται και επί των ημερών σας, αφού η όποιες συζητήσεις και παρεμβάσεις εστιάζουν στα όποια φαινόμενα κακοδιαχείρισης σε μια προσπάθεια νομιμοποίησης των περιορισμένων πόρων.
Για την προάσπιση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, το Δίκτυο «ΑΡΓΩΣ» προέβη σε διάφορες ενέργειες, μεταξύ των οποίων ήταν : η συνάντηση με τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια, η συμμετοχή εκπροσώπων του Δικτύου στην Εθνική Συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ για τη Ψυχική Υγεία, η συνάντηση με τον τέως Επίτροπο Κοινωνικών Υποθέσεων και Απασχόλησης κ. Σπίντλα και η συμμετοχή εκπροσώπων μας στη συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στο Ευρωκοινοβούλιο.
Σε συνέχεια όλων αυτών ήρθε η παρέμβαση της Ε.Ε. μέσω του κ. Vladimir Spidla και η υπογραφή συμφώνου με τον τέως Υπουργό Υγείας κ. Δ. Αβραμόπουλο. Το Σύμφωνο Σπίντλα αποτελεί από τότε ένα ουσιαστικό εργαλείο προώθησης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και εδραίωσης των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων.
Δυστυχώς, όμως, μέχρι σήμερα ελάχιστα πράγματα έχουν υλοποιηθεί για την εφαρμογή του Συμφώνου, παρόλο που η καταλυτική ημερομηνία υλοποίησης του, μετά από συνεχόμενες παρατάσεις, ήταν η 30η Νοεμβρίου 2009. Αποτέλεσμα αυτών των καθυστερήσεων είναι οι δομές να υπολειτουργούν και να αντιμετωπίζουν ακόμα τα ίδια προβλήματα που προκάλεσαν την παρέμβαση της Ε.Ε. και να είμαστε εκτεθειμένοι στις πιθανές συνέπειες. Τα προβλήματα για τις μονάδες ψυχικής υγείας και τους φορείς συνοπτικά περιγράφονται ως εξής:
 Περιορισμός θεραπευτικών δράσεων και δραστηριοτήτων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης.
 Υποβάθμιση της ποιότητας ζωής και φιλοξενίας των ψυχικά πασχόντων.
 Συνεχείς αποχωρήσεις προσωπικού και εξωτερικών συνεργατών λόγω των τεράστιων καθυστερήσεων στις πληρωμές τους.
 Συσσώρευση χρεών και σειρά αγωγών και εξώσεων.
 Αισθήματα ανασφάλειας και ματαίωσης τόσο από πλευράς των εργαζομένων όσο και από πλευράς των εξυπηρετούμενων.
 Ακύρωση θεραπευτικών και κοινωνικών αποτελεσμάτων, τα οποία έχουν επιτευχθεί με πολύ κόπο.
Δυστυχώς, όμως, και στις εκατό πρώτες μέρες της διακυβέρνησής σας αρκετά προβλήματα διογκώνονται και η υποχρηματοδότηση συνεχίζεται, όπως συνεχίζεται και η έλλειψη συνεργασίας ΥΥΚΑ και ΜΚΟ κάνοντας τους φορείς και τους εργαζόμενους να πιστεύουν ότι υπάρχει έλλειψη και της αναγκαίας πολιτικής υποστήριξης του προγράμματος Ψυχαργώς.
Όπως γνωρίζετε, για το 2009 οι λειτουργικές δαπάνες των φορέων παραμένουν απλήρωτες από τον Ιούνιο. Οι εργαζόμενοι δεν έχουν πληρωθεί για το Δεκέμβριο και απ’ ότι προβλέπεται η διαδικασία χρηματοδότησης του πρώτου τριμήνου 2010 θα καθυστερήσει, με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι να παραμείνουν και πάλι απλήρωτοι για 3-4 μήνες. Οι τελικοί πόροι που εξασφαλίσθηκαν για την κάλυψη των δαπανών λειτουργίας έτους 2009, ήταν 68.000.000 €, έναντι των 85.000.000 € που απαιτούνταν, διαμορφώνοντας έτσι ένα έλλειμμα για το 2009 της τάξης των 17.000.000 €. Την ίδια στιγμή ενώ απαιτούνται περίπου 105.000.000 € για το 2010, στον τακτικό προϋπολογισμό έχουν εγγραφεί μόλις 65.000.000 €, δηλαδή 40.000.000 € λιγότερα από τα απαιτούμενα. Συνυπολογίζοντας και το έλλειμμα του 2009, το 2010 ξεκινάει με μια υστέρηση πόρων της τάξης των 57.000.000 €.
Παράλληλα, το Υπουργείο σας, παρά τα επανειλημμένα αιτήματά μας, σταμάτησε, από τα μέσα Νοεμβρίου, αναιτιολόγητα το διάλογο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ΜΚΟ, για την εφαρμογή του Συμφώνου Σπίντλα και για την εξασφάλιση της ποιοτικής φροντίδας των ψυχικά ασθενών.
Το Δίκτυο ΑΡΓΩΣ, όπως σας έχουμε δηλώσει, θέλει να συμβάλλει στην προσπάθεια επίλυσης των χρόνιων προβλημάτων στον ευαίσθητο τομέα της ψυχικής υγείας και να επανέλθει το πνεύμα συνεργασίας και εμπιστοσύνης μεταξύ του ΥΥΚΑ και των ΜΚΟ ώστε να υλοποιηθούν οι στόχοι της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης αλλά και οι δεσμεύσεις απέναντι στην Ε.Ε. και να εδραιωθούν τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών στην χώρα μας.
Στο πλαίσιο αυτό θα θέλαμε με την παρούσα επιστολή μας να σας παρουσιάσουμε τις θέσεις-προτάσεις του Δικτύου για την άμεση αντιμετώπιση των κρίσιμων προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο τομέας της ψυχικής υγείας:
I. Το Δίκτυο θεωρεί ότι για την εξασφάλιση της συνέχισης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και της ποιοτικής λειτουργίας των μονάδων ψυχικής υγείας στο πλαίσιο των αρχών της κοινωνικής και κοινοτικής ψυχιατρικής είναι προαπαιτούμενα τα εξής:
• Η ολοκλήρωση της τομεοποίησης, όπως αυτή έχει σχεδιαστεί με ενίσχυση των δομών στην κοινότητα και προώθηση της πραγματικής λειτουργίας των ΤΕΨΥ.
• Η δημιουργία επιπλέον μονάδων για τα παιδιά και τους εφήβους καθώς και η δημιουργία νέων ξενώνων και νέων προστατευμένων διαμερισμάτων, ώστε να γίνει εφικτή η μετακίνηση ασθενών από τα οικοτροφεία.
• Η ενίσχυση της Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης με τη δημιουργία επιπλέον Κέντρων Ημέρας, Κινητών Μονάδων και Ιατροπαιδαγωγικών Κέντρων, ώστε να καλυφθούν όλες οι γεωγραφικές περιοχές της χώρας με παράλληλη έναρξη λειτουργίας όλων των Μονάδων Ψυχικής Υγείας που έχουν προβλεφθεί (Ψυχιατρικά Τμήματα στα Γενικά Νοσοκομεία, Κέντρα Ψυχικής Υγείας, κλπ.).
• Η εξασφάλιση σταθερής και επαρκούς χρηματοδότησης των ΝΠΙΔ με προκαταβολική καταβολή των αναγκαίων πόρων.
• Η εκπόνηση τριετούς Σχεδίου Δράσης 2009-2011 και επικαιροποίηση των δράσεων του ΕΣΠΑ και του Προγράμματος Ψυχαργώς.
• Η υποστήριξη της κοινωνικής επανένταξης των ψυχικά ασθενών και προώθηση της ενσωμάτωσης τους στην αγορά εργασίας μέσω των ΚοιΣΠΕ και νέων μοντέλων απασχόλησης όπως αυτό της υποστηριζόμενης απασχόλησης.
• Η άμεση προκήρυξη και έναρξη λειτουργίας Μονάδας Υποστήριξης και Παρακολούθησης (ΜΥΠ) γιατί το σύνολο των φορέων ψυχικής υγείας έχει από το 2007 πληθώρα επιστημονικών και θεραπευτικών ζητημάτων για τα οποία αναζητούν υποστήριξη και τα οποία δεν καλύφθηκαν από τις υπηρεσίες της προηγούμενης ΜΥΠ ΙΙ (της περιόδου 2009).
• Η μακροχρόνια περίοδος υπολειτουργίας των μονάδων και κρίσης όλου του Συστήματος Ψυχικής Υγείας έχει δημιουργήσει την ανάγκη στήριξης του προσωπικού για την αντιμετώπιση του burn out, καθώς και την ανάγκη υλοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων του προσωπικού, που προσελήφθη χωρίς κατάρτιση αλλά και γενικότερα ανανέωσης του.
• Η ενίσχυση της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας είναι επίσης ιδιαίτερα αναγκαία σήμερα ενόψει της διεύρυνσης των δράσεων μέσω του ΕΣΠΑ.
• Η ένταξη των ΝΠΙΔ στις προκηρύξεις του ΕΣΠΑ και άμεση ανάληψη έργων από αυτά είναι ιδιαίτερα αναγκαία ώστε άμεσα να διευρυνθεί το φάσμα των παρεχόμενων υπηρεσιών και να καλυφθούν οι διευρυμένες ανάγκες.
II. Το Δίκτυο θεωρεί ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο χώρος της ψυχικής υγείας δεν είναι ούτε οικονομικά ούτε διαχειριστικά, είναι κύρια πολιτικά και ιδεολογικά, αφού η υποχρηματοδότηση της ψυχικής υγείας έχει ξεκινήσει από το 2005, έχοντας ως συνέπεια την καταπάτηση βασικών δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών και υποβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων στο χώρο της ψυχικής υγείας προϋποθέτει την αποδοχή των στόχων και των αρχών της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και την ύπαρξη της αναγκαίας πολιτικής βούλησης και υποστήριξης. Υπό αυτήν την οπτική είναι αναγκαία η άμεση επανεπιβεβαίωση από εσάς των στόχων και των αρχών της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και η συστράτευση όλων μας για την επίτευξη τους.
III. Το Δίκτυο θεωρεί ως πρωταρχική αναγκαιότητα τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, την άμεση αξιολόγηση όλων των μονάδων ψυχικής υγείας και την πιστοποίηση όλων των φορέων που έχουν την ευθύνη λειτουργίας και διαχείρισης τους. Στο πλαίσιο αυτό έχει ήδη καταθέσει από τον Ιούνιο του 2009 Πρότυπα Πλαίσια Ποιοτικής Λειτουργίας των Μονάδων Ψυχικής Υγείας, οι οποίες χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας και διαβούλευσης. Ταυτόχρονα, προχωράμε πάλι σε μια πιο δομημένη δράση για την εσωτερική αξιολόγηση των μονάδων ψυχικής υγείας με τη συνεργασία της Παγκόσμιας Εταιρίας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης (WAPR) με την οποία είμαστε σε επαφή για τη διαμόρφωση και την υλοποίηση μεθοδολογίας εσωτερικής αξιολόγησης με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων της.
IV. Το Δίκτυο θεωρεί επίσης ότι η σύναψη Συμβάσεων μεταξύ ΥΥΚΑ και ΝΠΙΔ που θα επικυρώνουν την εκχώρηση και τους όρους προσφοράς των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας εκ μέρους τους, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την διασφάλιση της βιωσιμότητας των μονάδων ψυχικής υγείας. Στις Συμβάσεις θα περιλαμβάνονται Πλαίσια Ποιοτικής Λειτουργίας κάθε δομής, εκτίμηση του κόστους βάσει των πλαισίων ποιότητας και Σύστημα Διαχείρισης που θα συνδυάζει τον έλεγχο της ποιοτικής λειτουργίας και της ορθής διαχείρισης. Το Δίκτυο έχει ήδη διαμορφώσει και καταθέσει σειρά προτάσεων στο πλαίσιο αυτό, προτάσεις οι οποίες με την αναγκαία τεχνική υποστήριξη από τη Διαχειριστική Αρχή για την ολοκλήρωση τους θα μπορέσουν να αποτελέσουν μια βάση διαλόγου.
V. Ειδικά σε ότι αφορά το Σύστημα Διαχείρισης, το Δίκτυο επιζητά από την ίδρυση του, το 2005, την καθιέρωση ενός αντικειμενικού και αδιάβλητου Συστήματος Διαχείρισης και Παρακολούθησης των οικονομικών των μονάδων ψυχικής υγείας και στο πλαίσιο του Συμφώνου Σπίντλα έχουμε καταθέσει αναλυτική πρόταση για το Σύστημα Διαχείρισης. Στην πρόταση μας περιλαμβάνεται η πρόβλεψη ότι προϋπόθεση της όποιας χρηματοδότησης πρέπει να είναι η υποβολή από τους φορείς τριμηνιαίας δήλωσης δαπανών που θα έχουν ελεγχθεί και πιστοποιηθεί από Ορκωτό Εξωτερικό Λογιστή. Η πιστοποίηση αυτή των δαπανών θα εξασφαλίσει τη διαφάνεια και την τήρηση των αρχών διαχείρισης. Κρίνουμε σκόπιμο ότι η πρόταση μας αυτή θα πρέπει άμεσα να εφαρμοστεί από τις πρώτες πληρωμές του 2010, ώστε να υπάρξει επιτέλους η αναγκαία διαφάνεια και να σταματήσουν οι όποιες ατεκμηρίωτες κατηγορίες περί διασπάθισης του δημοσίου χρήματος, που διαβάλουν τους φορείς και επιτρέπουν να συγκαλύπτονται τα πραγματικά προβλήματα.
VI. Το Δίκτυο θεωρεί ότι με την έναρξη της υλοποίησης του ΕΣΠΑ απαιτείται μια μεγάλη και ουσιαστική έρευνα, την οποία έχει ήδη προτείνει και σχεδιάζει την υλοποίησή της, η οποία θα αφορά στην καταγραφή των αναγκών των χρηστών των υπηρεσιών ψυχικής υγεία, καθώς και στην επικαιροποίηση των όποιων δράσεων των υπηρεσιών, ώστε αυτές να απαντούν στις πραγματικές σημερινές ανάγκες των χρηστών. Έτσι θα πραγματοποιηθεί η συμμετοχή των χρηστών και στην επικαιροποίηση του προγράμματος Ψυχαργώς.
Κυρία Υπουργέ, λόγω της οξύτητας των προβλημάτων που συνοπτικά σας περιγράψαμε και ενόψει της επίσημης επίσκεψης των στελεχών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα θέλαμε να σας ζητήσουμε άμεσα μια συνάντηση, στα πλαίσια της οποίας θα σας παρουσιάσουμε τις θέσεις μας και θα μας ενημερώσετε για τους σχεδιασμούς του ΥΥΚΑ. Θα θέλαμε να σας ζητήσουμε, επίσης, στο πλαίσιο της εδραίωσης της εταιρικής σχέσης μεταξύ ΥΥΚΑ και ΝΠΙΔ την επίσημη συμμετοχή του Δικτύου ΑΡΓΩΣ στην Επιτροπή Παρακολούθησης του Ε.Π. "Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού 2007-2013" και τη θεσμοθέτηση επίσημου διαλόγου μεταξύ ΥΥΚΑ και ΝΠΙΔ, ώστε να μπορέσουμε ενεργά και ουσιαστικά να συμβάλουμε στην επικαιροποίηση των στόχων και των δράσεων του Ψυχαργώς και να συνδράμουμε στην επίτευξη των στόχων της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης γενικότερα.

Με εκτίμηση,
Ο Νόμιμος Εκπρόσωπος του Δικτύου ΑΡΓΩΣ

Μενέλαος Θεοδωρουλάκης,
Πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής του Δικτύου ΑΡΓΩΣ,
Διδάκτορας Κοινωνικής Πολιτικής