ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Η έλλειψη πολιτικής βούλησης και σχεδιασμού και η υποχρηματοδότηση ορθώνουν και πάλι τα συρματοπλέγματα του ιδρυματισμού και του κοινωνικ

ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Η έλλειψη πολιτικής βούλησης και σχεδιασμού και η υποχρηματοδότηση ορθώνουν και πάλι τα συρματοπλέγματα του ιδρυματισμού και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Ηλεκτροσόκ ... στη μεταρρύθμιση

Των ΜΑΡΙΑΣ ΔΕΔΕ, ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΩΤΗΡΧΟΥ, ΝΤΑΝΙ ΒΕΡΓΟΥ

Το όραμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης καταρρέει. Πέρασαν είκοσι χρόνια από τότε που έσπασε το απόστημα και ξεχύθηκαν στο φως οι εικόνες της φρίκης από το κολαστήριο της Λέρου. Εκτοτε έγιναν βήματα, οι κλειστές πόρτες των ασύλων άνοιξαν και κάποιοι από τους ψυχικά πάσχοντες βρέθηκαν -σε οικοτροφεία, ξενώνες, προστατευόμενα διαμερίσματα- σε πιο ανθρώπινες συνθήκες. Ομως, η αδιαφορία και η αναλγησία που δείχνει γι' αυτούς τους ανθρώπους το κράτος, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, οδηγεί το όλο εγχείρημα στο σημείο μηδέν.

Η έλλειψη πολιτικής βούλησης και σχεδιασμού και η υποχρηματοδότηση ορθώνουν και πάλι τα συρματοπλέγματα του ιδρυματισμού και του κοινωνικού αποκλεισμού, τουλάχιστον στις περιπτώσεις που αυτά έπεσαν, ενώ ο κίνδυνος για επιστροφή σε ασυλικού τύπου περίθαλψη μοιάζει να είναι περισσότερο ορατός από ποτέ.

Δυσοίωνα τα μηνύματα από παντού: χρέη και τεράστιες ελλείψεις στα δημόσια ψυχιατρεία. Μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης που αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα χρηματοδότησης. Θεραπευτικές δομές που βάζουν λουκέτο, εργαζόμενοι απλήρωτοι εδώ και μήνες, ασθενείς που προσλαμβάνουν το κλίμα της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία τους.

Ακόμη πιο άσχημα τα νέα από την Κομισιόν, παρά την προσπάθεια του υπουργείου Υγείας να διασκεδάσει τις εντυπώσεις: η Επιτροπή διέκοψε τη συγχρηματοδότηση του προγράμματος Ψυχαργώς. Η δήλωση στην «Ε» εκ μέρους της Σαντάλ Χιουτζ, εκπροσώπου Τύπου της Κομισιόν για θέματα Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ισων Ευκαιριών, είναι κατηγορηματική: «Εξι χρόνια τώρα η Κομισιόν επισημαίνει στην Ελλάδα το σοβαρό έλλειμμα της χρηματοδότησης από τον δημόσιο προϋπολογισμό των δομών αποκατάστασης ψυχικά ασθενών. Το έλλειμμα θέτει σε κίνδυνο την αποτελεσματική λειτουργία των μονάδων αυτών. Η Κομισιόν αποφάσισε, για να προστατεύσει το πρόγραμμα, να διακόψει τη χρηματοδότηση μέχρι να ρυθμιστεί απόλυτα το θέμα».

«Συστηματική καταπάτηση των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών» διαπιστώνει σε πρόσφατη έκθεσή του και ο Συνήγορος του Πολίτη.

Μια μεταρρύθμιση που ποτέ δεν προχώρησε όπως θα έπρεπε:

«Η ιστορία της λεγόμενης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης είναι ιστορία ψυχιατρικού εξωραϊσμού, διότι τον όρο μεταρρύθμιση δεν τον αποδέχομαι» σημειώνει ο Μιχάλης Μαδιανός, καθηγητής Ψυχιατρικής και πρόεδρος της Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης: «Αν λειτουργούσαν παντού κέντρα ψυχικής υγείας, τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε πραγματική ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Σε κάθε δήμο 150 χιλιάδων κατοίκων θα έπρεπε να εφημερεύει ένα κέντρο ώστε κάθε κάτοικος που είναι σε κρίση, υποτροπή ή ανάγκη να ζητήσει βοήθεια ψυχιάτρου, να μπορεί να απευθυνθεί κάπου, να μην εγκλείεται και να μη χρησιμοποιείται τόσο συχνά η εισαγγελική εντολή, που είναι τραυματική εμπειρία για τον άρρωστο». Μία στις δύο εισαγωγές ψυχικά πασχόντων στη χώρα μας γίνεται ακουσίως με εισαγγελική παραγγελία και χωρίς να τηρούνται οι εγγυήσεις του νόμου: μακράν το μεγαλύτερο ποσοστό στην Ε.Ε.

Μακρύς και ο κατάλογος με τα κενά που παραθέτει: μετράμε 34 κέντρα ψυχικής υγείας, ενώ χρειαζόμαστε 80-85. Πολλοί νομοί είναι ακάλυπτοι από ψυχιατρικά κρεβάτια. Εχουμε 1.500 θέσεις σε μονάδες εργασιακής αποκατάστασης, εργαστήρια και προστατευμένα κέντρα, ενώ για να καλυφθούν οι ανάγκες των υπαρχόντων ψυχικά αρρώστων χρειαζόμαστε 10.000. Αντίστοιχα έχουμε μόνο 1.500 θέσεις σε νοσοκομεία και κέντρα ημέρας αντί για 3.000 που απαιτούνται. Με τους ξενώνες και τα οικοτροφεία έχουμε καλύψει τις ανάγκες αυτών που βγήκαν από τα ψυχιατρεία αλλά δεν έχουμε διαθέσιμα κρεβάτια για κάποιον που, για παράδειγμα, πάσχει από σχιζοφρένεια, δεν έχει οικογένεια, δεν τον θέλει η οικογένειά του ή δεν έχει πόρους».

Μια ακόμη «τερατώδης» έλλειψη, σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή Κοινωνικής Ψυχιατρικής Στυλιανό Στυλιανίδη, είναι ο χαμηλός αριθμός νοσηλευτών - ο χαμηλότερος στην Ε.Ε. των 27: αντιστοιχούν περίπου τρεις νοσηλευτές για κάθε 100.000 κατοίκους, όταν στην υπόλοιπη Ευρώπη ξεπερνούν τους 25.

Οι συνομιλητές μας συμφωνούν στο ότι και σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει μια νεοφιλελεύθερη επίθεση ενάντια στο κράτος πρόνοιας και σε κάθε δημόσιο σύστημα υγείας -και επομένως ψυχικής υγείας- προς όφελος των ιδιωτικών συμφερόντων. Κάτι που μοιραία οδηγεί στην εμπορευματοποίηση της υγείας. Μόνο που αυτό δεν δίνει συγχωροχάρτι στην ελληνική κυβέρνηση, αφού τουλάχιστον στο εξωτερικό έχουν κατακτήσει εδώ και χρόνια αυτό που στη χώρα μας κινδυνεύει να ματαιωθεί λόγω της υποχρηματοδότησης και της υποστελέχωσης. Βέβαια, οι προσπάθειες για την εγκατάλειψη της ασυλικής περίθαλψης είχαν ξεκινήσει ήδη από τη δεκαετία του 1950, μισόν αιώνα πριν.

Υπάρχουν όμως μερικές θετικές εμπειρίες που ξεχωρίζουν και έχουν αποδείξει ότι τα ψυχιατρεία δεν χρειάζονται καθόλου, αρκεί να υπάρχει ένα πυκνό δίκτυο υπηρεσιών στην κοινότητα και ο ασθενής να έχει ευκαιρίες κοινωνικής ένταξης.

Στην Ιταλία, με το νόμο Μπασάλια του 1978, και στην Ισπανία, με τον αντίστοιχο του 1986, απαγορεύονται οι εισαγωγές στα ψυχιατρικά νοσοκομεία και ενισχύονται οι κοινοτικές δομές και η δευτεροβάθμια περίθαλψη στα γενικά νοσοκομεία. Στην Ανδαλουσία, με πληθυσμό περίπου όσο η Ελλάδα, 9.200.000 κατοίκους, έχουν κλείσει και τα 7 ψυχιατρικά νοσοκομεία και όλη η περίθαλψη γίνεται σε επίπεδο πρωτοβάθμιας φροντίδας-κέντρα «κρίσης» στην κοινότητα, που λειτουργούν σε 24ωρη βάση, και ψυχιατρικών κλινών σε γενικά νοσοκομεία. Σε μερικές περιοχές της Ιταλίας πήγαν ακόμη πιο πέρα, αφού δεν χρειάζονται ούτε τις ψυχιατρικές κλίνες στα γενικά νοσοκομεία: λειτουργούν αποκλειστικά με 24ωρες υπηρεσίες διάγνωσης και φροντίδας σε κέντρα ψυχικής υγείας, που νοσηλεύουν και τα ελάχιστα εισαγγελικά περιστατικά. Αλλωστε, χωρίς εναλλακτικές υπηρεσίες το κλείσιμο των ψυχιατρείων αποτελεί βήμα στο κενό. Και είναι ακριβώς αυτό το δυσαναπλήρωτο κενό, του δικτύου ψυχικών υπηρεσιών, στο οποίο χάνονται οι προσπάθειες για ψυχιατρική μεταρρύθμιση στη χώρα μας.

Στο μηδέν τα δημόσια ψυχιατρεία

Σύνθημα σε τοίχο του Ψυχιατρείου Χανίων, που έκλεισε. Δυστυχώς, τα δεσίματα παραμένουν
Χρέη και τραγικές ελλείψεις σε προσωπικό είναι η κοινή συνισταμένη στα δημόσια ψυχιατρεία. Οσο για τη μεταρρύθμιση;

«Δεν υπάρχει μεταρρύθμιση», μας λέει ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου, ψυχίατρος στο Δαφνί. «Ούτε η λογική άλλαξε, ούτε όσα γίνονται έχουν σχέση με πρακτικές χειραφέτησης των ψυχικά πασχόντων, ούτε ποτέ δόθηκαν οι πόροι για να αλλάξουν τα πράγματα. Δεν δημιουργήθηκε ποτέ εκείνο το προσβάσιμο δίκτυο υπηρεσιών ψυχικής φροντίδας στην κοινότητα που θα λειτουργούσε δίπλα στον ασθενή, ώστε να προλαμβάνει την υποτροπή και να επιτρέψει σταδιακά τη συρρίκνωση των ψυχιατρείων. Δεν συζητάμε για ψυχικά πάσχοντες και επανένταξη: είναι στο απόλυτο μηδέν αυτά τα πράγματα. Αυτό που έχει γίνει είναι η μεταστέγαση των χρόνιων εγκλείστων στα ψυχιατρεία σε καλύτερες συνθήκες, αλλά στην πλειονότητά τους ζούνε εξόριστοι στον χώρο του κοινωνικού αποκλεισμού και καθώς δεν υπάρχουν πόροι να γίνονται δραστηριότητες, οι στεγαστικές δομές έχουν μετατραπεί σε ασυλάκια. Αναλλοίωτο επιβιώνει και το πνεύμα του αναχρονισμού, του σκληρού και βίαιου ιδρυματισμού: συναντάς ακόμα ασθενείς δεμένους, καθηλώσεις και απομονώσεις, κλειδωμένες πόρτες, μέχρι και κάμερες.

Το να έχω τους όρους της κουλτούρας, τους πόρους και το ανθρώπινο δυναμικό για να συνομιλήσω αντί να περιορίσω θα ήταν η πεμπτουσία της μεταρρύθμισης, δείγμα ότι κάτι έχει αλλάξει. Πώς όμως να γίνει αυτό όταν έχεις ένα τμήμα οξέων που δουλεύει με 27 κρεβάτια και ένα σωρό ράντσα σε νοσοκομεία που υποφέρουν από υπερσυνωστισμό και υποστελέχωση. Επιπλέον, ακόμη και σήμερα τα ψυχιατρεία λειτουργούν όπως πριν από 30 χρόνια: ως χώροι εγκλεισμού, αφού το 60% των εισαγωγών είναι ακούσιες αναγκαστικές νοσηλείες με εισαγγελικές παραγγελίες και μάλιστα από αστυνομικές και όχι υγειονομικές υπηρεσίες».

Κυριότερες αιτίες της ματαιωμένης μεταρρύθμισης; Η έλλειψη πολιτικής βούλησης και η υποχρηματοδότηση που οδηγεί σε υποστελέχωση των υπηρεσιών και κατάργηση στην πράξη των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων. Ενδεικτικά, εδώ και χρόνια δεν δίνουν το θεραπευτικό κίνητρο-επίδομα 117 ευρώ μηνιαίως που δικαιούνται οι ψυχικά ασθενείς και τους βοηθούσε στις δραστηριότητες της επανένταξης, γιατί βγαίνει από τον προϋπολογισμό του νοσοκομείου, το οποίο δεν έχει για φάρμακα και υγειονομικό υλικό. Το μόνο που έχει είναι τεράστια χρέη. Το ΨΝΑ στενάζει από έλλειψη προσωπικού και όχι μόνο.

Η ίδια κατάσταση με τον δημόσιο τομέα στην ψυχική υγεία υπάρχει και «στον λεγόμενο "μη κερδοσκοπικό", ο οποίος είναι κρατικοδίαιτος, καλύπτει το 35% των αναγκών και δημιουργήθηκε εκ του μηδενός για να απορροφήσει κοινοτικά κονδύλια και να διευκολύνει υποτίθεται τη μεταρρύθμιση που πλέον έχει περιοριστεί στη μετεγκατάσταση των ασθενών». Πού εστιάζει τον προβληματισμό του για τις ΜΚΟ; «Οι εργαζόμενοι που προσέλαβαν οι ΜΚΟ έχουν ιδιωτική σχέση εργασίας, λόγω της υποχρηματοδότησης έχουν επιδεινωθεί οι συνθήκες ζωής των ασθενών, κάθε φορά τα κονδύλια μοιράζονται σε ημετέρους, με αποτέλεσμα όλο και πιο άσχετοι με το αντικείμενο να αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στην αποασυλοποίηση. Ετσι, το Δημόσιο απεκδύεται των ευθυνών του για κοινωνική πολιτική και πολιτική ψυχικής υγείας και απευθύνεται σε ιδιώτες».

ΑΙΓΙΝΗΤΕΙΟ

Υπό κανονικές συνθήκες τον αγώνα της επιβίωσης τον δίνουν οι ασθενείς. Στην περίπτωση του Αιγινήτειου τον δίνει το ίδιο το νοσοκομείο: το πανεπιστημιακό νοσοκομείο, που λειτουργεί 100 χρόνια τώρα, βλέπει τις κλινικές του να κλείνουν λόγω σημαντικών ελλείψεων σε προσωπικό και χρηματοδότηση. Τους δύο τελευταίους μήνες παραμένει κλειστή η Ψυχιατρική Ανδρών.

Ζωγραφίζοντας σε κέντρο ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης
«Το πρόβλημα δεν προέκυψε σήμερα. Είναι πρόβλημα μιας δεκαετίας», λέει στην «Ε» ο καθηγητής Χριστόδουλος Στεφανάδης και ζητά να συμπεριληφθεί και αυτό με τα υπόλοιπα νοσοκομεία της χώρας στο πρόγραμμα ρύθμισης των χρεών των μονάδων Υγείας του ΕΣΥ που προετοιμάζει το υπουργείο Υγείας.

«Υπάρχει μεγάλη έλλειψη προσωπικού. Οι βάρδιες δεν έβγαιναν. Για το λόγο αυτό κλείσαμε μία κλινική, δυναμικότητας 18 κλινών από τις 100 που έχει το νοσοκομείο συνολικά», λέει ο Σωτήρης Τριανταφύλλου, πρόεδρος εργαζομένων στο Αιγινήτειο. Οι άμεσες ανάγκες προσλήψεων νοσηλευτικού προσωπικού είναι 20, ενώ τα χρέη καθιστούν τη λειτουργία του εξαιρετικά δύσκολη.

«Για κάθε δύο που συνταξιοδοτούνται προσλαμβάνεται ένας», λέει ο Σταύρος Κουτσιουμπέλης, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στα Δημόσια Νοσοκομεία (ΠΟΕΔΗΝ). «Αυτό έχει ως συνέπεια όχι μόνο να μην αναπτύσσονται τα νοσοκομεία με νέες μονάδες, αλλά να συρρικνώνουν τις λειτουργίες τους. Το υπάρχον προσωπικό καταβάλλει υπεράνθρωπες προσπάθειες, τα εργασιακά του δικαιώματα καταπατώνται, ο πολίτης ταλαιπωρείται και δεν χαίρει των υπηρεσιών που δικαιούται».

ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟ

«Ελλείψεις». Με αυτή τη λέξη περιγράφει την κατάσταση στο Δρομοκαΐτειο ο ψυχίατρος, αναπληρωτής διευθυντής Γιώργος Αστρινάκης. Οι συνέπειες; Οι εξωνοσοκομειακές δομές έχουν παγώσει και δεν υπάρχουν θέσεις, αφού αντί για τρία οικοτροφεία έγινε μόνο ένα, αντί για 5 ξενώνες έγιναν 2 και από το 2006 εκκρεμεί η δημιουργία τριών κέντρων ψυχικής υγείας.

Απαράδεκτα κτίρια, εφημερείο που δεν υποστηρίζεται κι ας υπερδιπλασιάστηκαν οι εισαγωγές και η προσέλευση στην εφημερία. «Αν έχεις τριάντα εισαγωγές σε μία ημέρα και μόνο δύο νοσηλευτές στο τμήμα ή τρεις στη βάρδια, καταλήγεις να χρησιμοποιείς περιοριστικές μέθοδους»... Κι ακόμη:

** «Προνοιακά περιστατικά -π.χ. άστεγοι- τα μεταμφιέζουν σε ψυχιατρικά για να τα φέρουν μέσα με εισαγγελική παρέμβαση. Θεωρούν ακόμα ότι εδώ είναι τόπος αποθήκευσης των πάντων».

**«Στην αρχή μάς έδωσαν ευρωπαϊκά προγράμματα, μετά χωρίς προσωπικό δεν μπορούσαμε να τα υλοποιήσουμε. Αυτό ήταν το πρόσχημα για να καταργηθούν οι ξενώνες και να δοθούν στις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Απαξίωσαν τον δημόσιο τομέα. Αυτός είναι ο δρόμος ιδιωτικοποίησης και της ψυχικής υγείας»...

ΔΑΦΝΙ: 37 εκατομμύρια ευρώ έλλειμμα:

*22 εκατ. ευρώ χρωστά σε φαρμακευτικές εταιρείες - προμηθευτές, μερικοί από τους οποίους είναι απλήρωτοι ακόμη και πέντε χρόνια, με αποτέλεσμα να έχουν κάνει αγωγές για να κάνουν άμεσα απαιτητά τα οφειλόμενα.

*1,3 εκατ. ευρώ οφείλει για μισθώματα - ξενώνες, οικοτροφεία κ.λπ.

*Εργαζόμενοι και γιατροί: 1973 -139 γιατροί και ειδικευόμενοι και 1.826 ψυχολόγοι, νοσηλευτές και διοικητικό προσωπικό.

*Από τις 2.147 οργανικές θέσεις, κενές πλην των γιατρών είναι οι 897: οι 400 είναι νοσηλευτών.

*Περίπου 600 άτομα νοσηλεύονται μέσα στο νοσοκομείο, εκ των οποίων περίπου 260 στα τμήματα των οξέων περιστατικών. Αλλοι τόσοι στις 120 εξωτερικές δομές - ξενώνες οικοτροφεία, προστατευμένα διαμερίσματα.

ΑΙΓΙΝΗΤΕΙΟ: 8 εκατομμύρια ευρώ χρέη.

*Τα 3 αφορούν τις αμοιβές των ειδικευόμενων γιατρών.

*Τα 5 φαρμακευτικές δαπάνες.

*Από τις 1.046 οργανικές θέσεις, καλυμμένες είναι οι 503. Το κύριο πρόβλημα εντοπίζεται στους νοσηλευτές.


«Βιώνουμε κατάρρευση του συστήματος»

Το σύνθημα είναι από τοίχο του ψυχιατρείου στη Λέρο, που έκλεισε. Το όνειρο που εκφράζει κινδυνεύει να πέσει στο κενό... λόγω ελλείψεων
Συσσωρευμένα χρέη. Απλήρωτοι εργαζόμενοι. Αγωγές εξώσεων για οικοτροφεία και ξενώνες. Θεραπευτικά προγράμματα που διακόπτονται. Ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές της χώρας που κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς κάλυψη σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, καθώς αρκετές μονάδες αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στις δαπάνες λειτουργίας τους... Τα προβλήματα δεν έχουν τέλος για τους φορείς ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και ψυχικής υγείας, που εδώ και πέντε χρόνια υποχρηματοδοτούνται.

Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: το υπουργείο χρωστάει, μόνο για το 2008, 25 με 27 εκατομμύρια ευρώ σε 42 φορείς -ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα- που στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψυχαργώς» λειτουργούν ένα σημαντικό αριθμό στεγαστικών δομών (ξενώνες, οικοτροφεία, διαμερίσματα, δομές παροχής υπηρεσιών πρόληψης και πρωτοβάθμιας φροντίδας, κινητές μονάδες, κέντρα ημέρας) υλοποιώντας ένα κομμάτι της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας.

«Τα στοιχεία για το 2009, λαμβανομένης υπόψη και της οικονομικής κρίσης, που σίγουρα θα πλήξει όλο τον κοινωνικό τομέα, φοβόμαστε ότι θα είναι οδοστρωτήρας για τις δομές» επισημαίνει ο Μενέλαος Θεοδωρουλάκης, πρόεδρος της συντονιστικής επιτροπής του δικτύου φορέων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και ψυχικής υγείας «ΑΡΓΩΣ» (μετέχουν σ' αυτό 36 φορείς) και εθελοντής στην Πανελλαδική Ενωση για την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και την επαγγελματική επανένταξη.

Για φέτος έχει διασφαλιστεί μόλις το 36% των απαιτούμενων πόρων, δηλαδή 40 εκατ. ευρώ , ενώ απαιτούνται 109 εκατ. ευρώ. Βλέπουμε -προσθέτει ο κ.Θεοδωρουλάκης- μια κατάρρευση του όλου συστήματος.

«Δεν χωράει καμιά αμφιβολία ότι αυτή τη στιγμή το θέμα της μεταρρύθμισης βρίσκεται στη χειρότερη περίοδο. Αυτό έχει να κάνει όχι μόνο με την υποχρηματοδότησή της αλλά με την έλλειψη προγραμματισμού και ενδιαφέροντος εκ μέρους του υπουργείου Υγείας να δει με συμπάθεια τον ψυχικά πάσχοντα και να αντιληφθεί ότι πρέπει να τον φροντίσει περισσότερο απ' οποιονδήποτε άλλο άρρωστο» σημειώνει ο Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος, καθηγητής Ψυχιατρικής και Παιδοψυχιατρικής και πρόεδρος στο Δ.Σ. της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας.

Θεωρεί, αν μη τι άλλο, απαράδεκτη τη στάση του υπουργείου Υγείας που δεν δίνει την παραμικρή εξήγηση για τις συνεχείς περικοπές στη χρηματοδότηση.

Οσο για το μέλλον; «Είναι αδιέξοδο», λέει. «Μας έχουν βάλει σε ένα πολύ δύσκολο δρόμο γιατί ούτε να παραδώσουμε τις δομές μπορούμε -πού θα πάνε οι άρρωστοί μας, ποιος θα τους παραλάβει, θα επιστρέψουν στα άσυλα;- ούτε να συνεχίσουμε έτσι μπορούμε. Πάψαμε πια να ασχολούμαστε με το θεραπευτικό έργο και ασχολούμαστε με οικονομικά θέματα, με το να αντιμετωπίσουμε όλη αυτή τη στάση του υπουργείου και τους κινδύνους που δημιουργούνται. Πάψαμε να είμαστε επιστήμονες και είμαστε άνθρωποι που αγωνιζόμαστε για την επιβίωσή μας και την επιβίωση των αρρώστων».

Αυτό που μας ενδιαφέρει, τονίζει, είναι η συνέχιση του έργου που έχει πραγματοποιηθεί απ' όλους μας όλα αυτά τα χρόνια.

Τις επιπτώσεις της οικονομικής δυσπραγίας μας εξηγεί ο Στυλιανός Στυλιανίδης, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο, μέλος του Δ.Σ. της Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης WAPR και επιστημονικός διευθυντής της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ): «Ματαίωση, απογοήτευση, παραίτηση, επαγγελματική εξουθένωση του προσωπικού, απώλεια πολύτιμων εκπαιδευμένων στελεχών που φεύγουν από το σύστημα». Για τους ασθενείς: «Πτώση στην ποιότητα παρεχόμενης φροντίδας, διάχυτη ανασφάλεια και αβεβαιότητα, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε πολλαπλές υποτροπές. Με τέτοιο οικονομικό περιορισμό δεν συζητά κανείς να κάνει σοβαρές ψυχοκοινωνικές δραστηριότητες αποκατάστασης στο πλαίσιο της κοινότητας. Πώς θα μπορούσε, όταν έχει να πληρώσει λειτουργικά έξοδα, προσωπικό κ.ά.».

Το χρέος του υπουργείου μόνο προς την ΕΠΑΨΥ είναι περίπου 1..350.000. Τι σημαίνει αυτό; Οτι ο συγκεκριμένος φορέας με τη σειρά του «χρωστάει στους πάντες». Το παράδοξο -θα πει ο κ. Στυλιανίδης- είναι ότι «αν δεν πληρώσουμε το ΙΚΑ και πληρώσουμε τους εργαζόμενους, δεν θα έχουμε φορολογική ενημερότητα για να εισπράξουμε το επόμενο ένταλμα και να πάρουμε τα υπόλοιπα χρήματα. Αν πληρώσουμε το ΙΚΑ, δεν θα πληρώσουμε για άλλους δυο μήνες τους εργαζόμενους, στους οποίους χρωστάμε από τον Σεπτέμβρη».

Αυτή τη στιγμή τουλάχιστον 30 οικοτροφεία και ξενώνες αντιμετωπίζουν αγωγές εξώσεων, σύμφωνα με τον κ. Θεοδωρουλάκη. Στο φορέα του, 16 από τους 22 εργαζόμενους ζήτησαν συστατική επιστολή για να φύγουν, επειδή είναι απλήρωτοι. Το πιο βασικό; Οι προσωπικές σχέσεις που είχαν οικοδομηθεί με τους ασθενείς: «Αυτόν τον καιρό ζούμε μικρά μνημόσυνα, το πένθος των ασθενών καθώς αποχαιρετούν ανθρώπους με τους οποίους ήταν μαζί τρία και τέσσερα χρόνια. Αυτό το κομμάτι έχει τεράστιες συνέπειες»...

Το δίλημμά τους; «Ή να εξασφαλίσουμε την αξιοπρέπεια στις αρχές και στους στόχους μας και να πούμε ότι κλείνουμε τις δομές ή να συνεχίσουμε να φιλοξενούμε τους ψυχικά ασθενείς, με εκπτώσεις που μπορεί να μην έχουν επηρεάσει ακόμη το στενά θεραπευτικό κομμάτι, αλλά έχουν επηρεάσει την ποιότητα της ζωής τους. Δεν πάνε πια διακοπές, θέατρο, σινεμά ή για καφέ. Εμείς αυτή τη στιγμή έχουμε δυσβάσταχτα χρέη και τεράστιο ηθικό καθήκον απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους. Και αυτό δυστυχώς το εκμεταλλεύεται η πολιτική ηγεσία του υπουργείου».

«Από αρμόδια χείλη -αναφέρει ο κ. Στυλιανίδης- ακούμε πάντα κακόπιστη κριτική: "είστε ακριβοί και πόσο κοστίζουν οι υπηρεσίες που προσφέρετε". Ποτέ δεν μας έχουν ρωτήσει όμως τι κάνουμε και πώς το κάνουμε. Η ψυχική οδύνη έχει άραγε κόστος; Κοστολογείται ο αποκλεισμός; Αν θέλουν να πάρουν την ευθύνη επιστροφής στα άσυλα ας το πουν ευθαρσώς, καθώς με υπόγειο τρόπο προωθούν σχέδια νέου τύπου ιδρυματισμού προτείνοντας να ανοίξουν σε χώρους καταργημένων ψυχιατρείων τμήματα "δυσίατων", κάτι που αποτελεί σαφή οπισθοδρόμηση». Πιστεύει ότι πρέπει να ξεκαθαρίσει το τοπίο από τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, που δεν ακολουθούν τις προδιαγραφές και λειτουργούν από επιχειρηματίες άσχετους με το χώρο και την επιστήμη.

Επιπλέον, με αυτές τις παλινδρομήσεις στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση «δεν έχει ακόμη κατατεθεί νέο σχέδιο ενόψει του επόμενου ΚΠΣ και κινδυνεύουμε να χάσουμε και άλλους πόρους από τα κονδύλια της Ε.Ε.» προσθέτει.

Εξίσου προβληματικό είναι ότι έχει «σταματήσει η διαδικασία μείωσης των κλινών στα ψυχιατρεία επειδή έχουμε νέες εισαγωγές. Από την άλλη, παρατηρείται υπερτριπλασιασμός στις κλίνες του ιδιωτικού τομέα, όπως έγινε στη Θεσσαλία και στη Δυτική Μακεδονία. Εκλεισε το ψυχιατρείο στην Πέτρα Ολύμπου, χωρίς να έχουν δημιουργηθεί οι αντίστοιχες δομές στην κοινότητα σαν φίλτρα στις εισαγωγές ψυχιατρικών περιστατικών. Ετσι όμως δεν έχει νόημα, είναι σαν να αδειάζουμε τη θάλασσα με ένα κουταλάκι και ενισχύουμε άναρχα και χωρίς αξιολόγηση, από αρμόδια υπηρεσία, τους κλινικάρχες, τις ιδιωτικές κλινικές δηλαδή, η λειτουργία των οποίων ανήκει στο υπουργείο Εμπορίου (!)»

«Εχουμε ένα χέρι βοηθείας»

Ο Α.Κ είναι σήμερα 44 ετών και τα τελευταία δύο χρόνια ζει σε προστατευόμενο διαμέρισμα. Το τελευταίο εξάμηνο συμμετέχει σε πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης και απασχόλησης, στο πλαίσιο του Κοινωνικού Συνεταιρισμού Περιορισμένης Ευθύνης, στο τμήμα του Catering.

Εμφάνισε τα πρώτα συμπτώματα της ψυχικής νόσου σε μικρή ηλικία. Από τα 18 του χρόνια και μέχρι να μεταφερθεί στο οικοτροφείο της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας στην Αθήνα, τον Δεκέμβριο του 2003, νοσηλεύτηκε αρκετές φορές στα δημόσια ψυχιατρεία. Σιγά σιγά αξιοποιώντας τις ικανότητες του και λαμβάνοντας υπόψη τις προσωπικές του επιθυμίες και ανάγκες, κατόρθωσε να μεταβεί σε όλο και περισσότερο αυτόνομες στεγαστικές δομές, αρχικά σε ξενώνα και στη συνέχεια στο διαμέρισμα.

«Τώρα που υπάρχουν τα διαμερίσματα είναι πιο εύκολη η ζωή μας», λέει. «Βγαίνεις στον κόσμο και αλλάζει η ψυχολογία σου. Νιώθεις άνθρωπος μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Στο διαμέρισμα έχω τον χώρο μου, την ησυχία μου, νιώθω καλύτερα και ταυτόχρονα έχω τη δυνατότητα να πάω να δουλέψω και να κερδίσω τα προς το ζην».

Οσο για το παρελθόν, για το πώς ήταν η ζωή του πριν, στα ψυχιατρεία, θα πει: «Περνούσα πολύ δύσκολα, ήμουν σε άσχημη κατάσταση. Δεν μου άρεσε ο χώρος, δεν το ένιωθα σπίτι μου. Κάθε ημέρα τα ίδια και τα ίδια. Ούτε το προσωπικό ήταν καλό. Μας έβλεπε σαν μειοψηφία. Δεν είχαμε προσωπικές σχέσεις με κανέναν εργαζόμενο, ενώ τώρα έχουμε ένα χέρι βοηθείας, οι άνθρωποι είναι ευγενικοί, συζητούν μαζί μας, κατανοούν τις ανάγκες μας και μας βοηθούν».

7 καθηλώσεις για το σύστημα

«Οι καθηλώσεις, κοινώς το δέσιμο, δίνει και παίρνει, ακόμη και στα ψυχιατρικά τμήματα των γενικών νοσοκομείων», επισημαίνει ο Βλάσης Τομαράς, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος της ειδικής επιτροπής ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων ατόμων με ψυχική διαταραχή.

«Δυστυχώς, προσθέτει, οι ασθενείς αυτοί δεν έχουν φωνή, ενώ ακόμη και τα πορίσματα των ΕΔΕ που εκδίδονται για παραβιάσεις σε βάρος τους, επαναλαμβάνουν ότι φταίει το σύστημα».

Μας απαριθμεί μια σειρά από ανεπάρκειες στο σύστημα ψυχικής υγείας:

1 Συρρικνώνονται τα ψυχιατρεία και το βάρος πέφτει στις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων, τα οποία στις εφημερίες έχουν ράντσα στους διαδρόμους κι έτσι δημιουργείται μια ανυπόφορη κατάσταση.

2 Εκτός από το τμήμα οξέων περιστατικών, έκλεισαν οι τέσσερις παιδοψυχιατρικές κλινικές στο Νταού και το στελεχικό δυναμικό των δύο ανήκει στον οργανισμό των νοσοκομείων («Αγλαΐα Κυριακού», «Σισμανόγλειο») τα οποία θα φιλοξενήσουν παιδοψυχιατρικά τμήματα. Εκεί, αντί να είναι έτοιμα τα κρεβάτια, δεν έχουν βρεθεί ούτε οι χώροι που θα εγκατασταθούν, με αποτέλεσμα το προσωπικό να μην ξέρει τι να κάνει.

3 Στο σύστημα στεγαστικής αποκατάστασης οι απλήρωτοι εργαζόμενοι τα παρατούν και φεύγουν, με αποτέλεσμα η φροντίδα των ασθενών να είναι πλημμελής. Προτείνεται, επειδή αρκετοί από τους ενοίκους έχουν ασφαλιστικά ταμεία, να βρεθεί μια λύση να καταβάλλονται τα αναλογούντα νοσήλια από τα ασφαλιστικά ταμεία.

4 Την κλειστή περίθαλψη στη βόρεια Ελλάδα εξυπηρετούν κυρίως οι ιδιωτικές κλινικές.

5 Η αύξηση στις αναγκαστικές νοσηλείες είναι πλασματική και χρησιμοποιείται επειδή δεν υπάρχει κρεβάτι, το οποίο και εξασφαλίζεται μέσω της εισαγγελικής παραγγελίας.

6 Δεν υπάρχουν αστικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας όπως προβλέπεται, που να λειτουργούν ως ηθμός στις εισαγωγές, ενώ αυτά που υπάρχουν λειτουργούν ως εξωτερικά ιατρεία. Και όλα αυτά, παρά την επιτυχή λειτουργία του μοναδικού τέτοιου κέντρου στον Βύρωνα, το οποίο πραγματοποιούσε παρεμβάσεις στο σπίτι και παρακολουθούσε ασθενείς, με αποτέλεσμα σημαντική μείωση των επανεισαγωγών.

7 Εκλεισαν τα άσυλα και με τις ελλείψεις μεταμορφώνονται οι δομές σε μικρά άσυλα, καθώς δεν γίνεται η δουλειά για να βγαίνουν σιγά σιγά από κει. Δεν έχει ενεργοποιηθεί, επίσης, καθόλου ο θεσμός της ανάδοχης οικογένειας.

Οι σταθμοί του... εξωραϊσμού

Για «ψυχιατρικό εξωραϊσμό» και όχι μεταρρύθμιση κάνει λόγο ο Μιχάλης Μαδιανός, καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρόεδρος της Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης (WAPR), και απαριθμεί τους βασικούς σταθμούς του.

* 1957: Ιδρύεται το Ψυχιατρείο-άσυλο Λέρου. Φιλοξενείται στα παλιά κτίρια του ιταλικού Ναυαρχείου, μετέπειτα ίδρυμα της Φρειδερίκης. Οι πρώτοι 200 ψυχιατρικά άρρωστοι μεταφέρονται εκεί, προκειμένου να αποσυμφορηθούν τα ήδη γεμάτα ψυχιατρεία. Το σκεπτικό ήταν να φτιαχτεί μια αγροτική αποικία, στην οποία οι ασθενείς θα καλλιεργούσαν και θα αυτοσυντηρούνταν. Τα επόμενα χρόνια φτάνουν στο νησί συνεχώς άτομα από τα υπερπλήρη ψυχιατρεία.

*1964: Το ψυχιατρείο έχει γεμίσει. Μετρά 2.000 άτομα.

*1980: Οι εκεί υπηρετούντες αγροτικοί γιατροί και ο μοναδικός ψυχίατρος αρχίζουν να διαμαρτύρονται για τις τραγικές συνθήκες εγκλεισμού των 1.800 αρρώστων. Φωτογραφίες των χώρων του ψυχιατρείου δημοσιεύονται στον «Ταχυδρόμο» και στο γερμανικό «Spiegel». Το θέμα δημιουργεί σάλο. Ο Στάμπενοφ, επίτροπος τότε της Κομισιόν, καταγγέλλει την Ελλάδα και απειλεί ότι θα την οδηγήσει στο Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο.

* 1981: Η νέα κυβέρνηση δέχεται να βοηθήσει να αλλάξει η κατάσταση στη Λέρο, με την προϋπόθεση ότι θα χρηματοδοτηθεί το όλο πρόγραμμα. Η ΕΟΚ συνιστά να υπάρξει συγκεκριμένο πρόγραμμα για τη βελτίωση των συνθήκων διαμονής και θεραπείας των 15.000 αρρώστων στα 9 ψυχιατρεία.

* 1984: Οι Βρυξέλλες εγκρίνουν το ελληνικό σχέδιο. Ο Κανονισμός 815/1984 της ΕΟΚ χρηματοδοτείται με 120 εκατομμύρια ECU. Προβλέπει ειδικές δράσεις για το Ψυχιατρείο Λέρου καθώς και τη συρρίκνωση των ψυχιατρείων, τη δημιουργία κέντρων ημέρας, μονάδων αποκατάστασης, προεπαγγελματικών και επαγγελματικών εργαστηρίων κ.λπ.

* 1985: Η αξιολόγηση δείχνει πολύ χαμηλή απορροφητικότητα των κονδυλίων, της τάξεως του 3-4%.

* 1989: Δεύτερη αξιολόγηση δείχνει απορροφητικότητα της τάξεως του 19%. Οι Βρυξέλλες σταματούν τη χρηματοδοτική ροή και απαιτούν να γίνει νέα αξιολόγηση, στην οποία αποδεικνύεται απορροφητικότητα 22-23%.

*1991-92: Δημιουργείται το πρόγραμμα «Λέρος», 1 και 2, που προβλέπει την έξοδο αρκετών αρρώστων από το Ψυχιατρείο Λέρου και τη δημιουργία δομών στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά.. Το πρόγραμμα συνεχίζεται μέχρι τα τέλη Ιουνίου '95.

* 1994: Η Ε.Ε χρηματοδοτεί μία Μονάδα Αξιολόγησης Ψυχιατρικών Υπηρεσιών (ΜΟΠΑΨΥ) στο πλαίσιο του ΕΠΙΨΥ. Αξιολογείται το πρόγραμμα 815, ξοδεύονται τα χρήματα 100%, δημιουργούνται 265 νέες δομές, μεταξύ των οποίων Κέντρα Ψυχικής Υγείας.

* 1997: Η επιτυχία του προγράμματος αυτού, που συρρικνώνει, αλλά δεν καταργεί τα ψυχιατρεία, οδηγεί το υπουργείο Υγείας στη συνέχιση του 815 με τα προγράμματα «Ψυχαργώς» -1 και 2. Στόχος, η δημιουργία περίπου 30 Κέντρων Ψυχικής Υγείας και Κέντρων Ημέρας, το κλείσιμο όλων των ψυχιατρείων, εκτός από το Δαφνί, το Δρομοκαΐτειο και της Θεσσαλονίκης, η έξοδος ενός μεγάλου αριθμού αρρώστων και η μεταφορά τους σε ξενώνες. Λόγω της ανελαστικότητας του δημόσιου λογιστικού, το βάρος της οργάνωσης του αποϊδρυματισμού ανέλαβαν μη κυβερνητικοί φορείς, με αποτέλεσμα να βγουν 3.000 άτομα από τα ψυχιατρεία.

*2009: Το πρόγραμμα «Ψυχαργώς 2» έληξε. Υποχρέωση της ελληνικής κυβέρνησης είναι να συνεχίσει να το χρηματοδοτεί από τον δημόσιο προϋπολογισμό. Σημειώνονται τρομερές καθυστερήσεις στη χρηματοδότηση. Οι δόσεις που χορηγούνται για τη λειτουργία ξενώνων, οικοτροφείων και προστατευμένων διαμερισμάτων καλύπτουν το 40-45% των αναγκών, με αποτέλεσμα άλλες δομές να συρρικνώνονται και άλλες να κλείνουν.

Διακυβεύεται το κοινωνικό κράτος

Της ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΣ ΦΙΤΣΙΟΥ*

Εδώ και 20 χρόνια υλοποιείται στη χώρα μας το Πρόγραμμα Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, με στόχο να διαμορφωθεί μια νέα αντίληψη για την ψυχική υγεία και να αντιμετωπιστεί ο ψυχικά πάσχων ως ισότιμος πολίτης με δικαίωμα στην αξιοπρεπή περίθαλψη.

Οι δομές αποασυλοποίησης, που δημιουργήθηκαν κυρίως με ευθύνη των ΜΚΟ, παρέχουν ένα πολύπλευρο αποκαταστασιακό έργο, με στόχο την επανένταξη στην κοινωνική ζωή των ανθρώπων που βίωσαν τη βία του εγκλεισμού, την επανεκπαίδευσή τους σε δεξιότητες ζωής, την επανασύνδεση με την οικογένεια, την έξοδο από το περιθώριο. Μέσα σε συνθήκες σπιτιού και δραστηριότητες ψυχαγωγίας, οι ασθενείς ξανασυναντούν την επιθυμία, την ανθρώπινη επαφή.

Σήμερα καλούμαστε ξανά να μιλήσουμε για το αυτονόητο. Το Υ..Υ.&Κ.Α. για τέταρτη φορά μέσα σε 4 έτη αδυνατεί να ανταποκριθεί στην υποχρέωση του κοινωνικού κράτους για παροχή φροντίδας στους έχοντες ανάγκη πολίτες. Εδώ και 6 μήνες απλήρωτοι οι εργαζόμενοι και οι φορείς προσπαθούν να κρατήσουν τη διαβίωση των ασθενών σε αξιοπρεπές επίπεδο. Βασικές ανθρώπινες ανάγκες, όπως η τροφή, η στέγη, η θέρμανση, η αξιοπρεπής περίθαλψη, η ασφάλεια και η ίδια η ζωή των ασθενών είναι υπό αίρεση. Είναι τραγικό ότι για αυτούς τους ανθρώπους δεν υπάρχει κανένα εναλλακτικό σχέδιο ζωής και οι θεραπευτές που έχουμε δεθεί μαζί τους θα πρέπει να αναζητήσουμε λύσεις όπως η επιστροφή στη βία του ασύλου, αμφίβολη βέβαια κι αυτή, εφόσον δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για το πού και πώς θα ζήσουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι!

Αυτό που στην πραγματικότητα διακυβεύεται είναι το πολιτικό ζήτημα της κατάρρευσης του κοινωνικού κράτους, του πολιτισμού και της ανθρωπιάς μας. Η συνολική κατάρρευση θα έρθει όταν κανείς δεν θα στρέφει το βλέμμα του στους όποιους ανήμπορους συμπολίτες μας έχουν ανάγκη και δικαίωμα στη ζωή, τουλάχιστον όσο όλοι μας!

*Ψυχολόγος, επιστημονική συνεργάτις της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας


ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 14/02/2009